Het goede leven: Onder de regenboog (Gen.9)

(Genesis 9:1-17 – YouTube-clip: Bible Project, het verbond)

Wat geeft iemand de moed om opnieuw te beginnen als hij het ergste heeft meegemaakt? Neem nu deze man van 95 jaar oud. Max Garcia, destijds in Auschwitz beter bekend als nr. 139829. Als Joodse jongen van 20 woont hij in Amsterdam. Zijn zusje Sienie van 16 wordt in 1942 opgepakt en later vergast in Auschwitz. In 1943 worden zijn ouders gearresteerd en vergast in Sobibor. Kort daarna wordt ook Max zelf opgepakt door de Nazi’s en gedeporteerd naar Auschwitz.

Na een paar dagen stort hij daar hij totaal in. Hij hoort over de gaskamers en alle andere ellende. Hij voelt zijn diepe eenzaamheid. Kan alleen nog maar huilen. Tot een jongen hem aanspreekt. Wil je blijven leven? Vergeet alles wat achter je ligt. Je hebt geen vader, geen moeder. Je bent uit de lucht hier neergevallen. Er is alleen hier en alleen deze dag. En jij moet voor jezelf zien te zorgen. En het kwaad hier in het gezicht leren kijken. Max trekt zich terug uit gesprekken over vroeger en gaat opletten: hoe werkt het hier precies? Hoe zorg ik voor mezelf?

Hij wordt eerst dakbedekker. Leert er snel Duits en Pools. Wordt deel van een cabaretgroepje. Weet op miraculeuze wijze buiten de gaskamers te blijven. Tegen het einde van de 2^e WO wordt hij nog naar ander kampen verplaatst. Na maandenlang in de hel wordt hij meer dood dan levend bevrijd door Amerikanen. Omdat hij Duits spreekt en een klein beetje Engels nemen de soldaten hem met hen mee op hun bevrijdingsroute. Als tolk.

Max gaat nog wel in Amsterdam kijken. Maar hij vindt er niets meer om voor te leven. Hij gaat terug naar de Amerikaanse soldaten. He Max, wat doe jij hier? Boys, ik kan niet meer over de straten lopen waar ik met mijn moeder, mijn vader en mijn zusje Siepie liep. Iedereen is dood. Jullie zijn nu mijn familie. Max is naar Amerika gegaan. Leert er zijn vrouw Pat kennen. Krijgt drie kinderen en vijf kleinkinderen en wordt architect. Auschwitz is altijd in hem blijven zitten. Vaak is hij s nachts angstig en verward wakker geworden. Moest zijn vrouw Pat hem tot rust brengen. Zijn dochter kreeg diezelfde angstdromen.

Wat iemand de moed geeft om opnieuw te beginnen? Bij Max is dat een verbond. eerst de Amerikanen. Daarna met zijn vrouw Pat. En met zijn kinderen. En ook met volgende generaties aan wie Max zijn hele leven heeft geschreven en verteld over het grote kwaad. Zijn kleinzoon heeft pas een tatoeage laten zetten. Het getal: 139829. Zo blijft het verhaal levend.

Wat geeft iemand de moed om opnieuw te beginnen? Neem iemand als Noach. Ook hij heeft het grote kwaad gezien. In de jaren voor de vloed zag hij hoe alles kapot ging. Hij heeft het ergste gezien. Het beest in de mens. Hij heeft de vloed gezien waarin alles en iedereen verdronk en die ark waar hij maandenlang in verbleef. Wat was het eigenlijk meer dan een drijvende doodskist. Dat woord wordt gebruikt voor ark: kist.

En dan komt uiteindelijk de dag van het nieuwe begin. Noach en zijn familie stappen daar naar buiten als mensen die een oorlog achter de rug hebben. Niet meer dezelfden van voor die tijd. En wat geeft iemand op zo’n moment de moed om opnieuw te beginnen? Een heel nieuw leven beginnen op de aarde die bezaaid ligt met lijken en kadavers van dieren. Nergens meer leven, een wereld als Hiroshima na de bom.

Mensen die het ergste hebben meegemaakt hoor je wel eens zeggen: ik moet en ik ga toch verder, voor de kinderen. Dat zal Noach ook geholpen hebben. De Heer had hem gezegd: Ga de ark uit, samen met je vrouw, je zonen en de vrouwen van je zonen. Ergens kan ik me zomaar voorstellen dat zijn schoondochters op dat moment zwanger waren. Ik bedoel, al die tijd samen in de ark, en geen netflix. De hele periode in de ark beslaat negen maanden. Over de dieren wordt dat expliciet gezegd trouwens dat ze uit de ark wegtrekken in hun families. Die hebben in de ark ook niet stilgezeten dus. Waarom Noach uit de ark stapt en verder gaat? Als hij zelf geen moed meer zou hebben gehad. Nou, dan in elk geval voor de kinderen.

Noach stapte vast niet de buitenlucht in met de glimlach van een gelukkige oppasser, die de laatste schep mest heeft weggewerkt uit de hokken en stallen van een gezellige, goed bijgehouden, drijvende kinderboerderij. Noach zal op zijn benen hebben staan te trillen. Net ontsnapt uit deze drijvende doodskist.Weer grond onder de voeten maar: hoe veilig is het? Valt hier opnieuw te leven?

Het is eigenlijk ook wel een levensvraag. In het beroemde theaterstuk Faust van Goethe vraagt de hoofdpersoon zich af: was die Welt im innersten zusammenhält. Wat houdt de wereld van binnenuit bijeen en in stand, zodat ze niet terugvalt en uiteenvalt in een baaierd van chaos en blind geweld. Wat is het wat de wereld bewoonbaar maakt, zodat de mens er veilig en in vrede kan leven?

Net als de teksten over de schepping, de val en de broedermoord krijgt het geloofsverhaal over Noach, de vloed en de ark haar eindvorm in Babel. Het Joodse volk heeft collectief gefaald en is gedeporteerd naar Babel. Dat is de grote verschrikking die zij hebben doorstaan. De vervlakking, de onverschilligheid, de liefdeloosheid, de uitholling, de afbrokkeling, de vervreemding. Het is daar als een vloedgolf over hen heen gespoeld. En nu staart hen daar deze vraag aan: Wat geeft iemand de moed om opnieuw te beginnen? Wat is het dat deze wereld bijeenhoudt?

En Genesis 9 geeft hier een antwoord op. Wat de wereld draagt en bij elkaar houdt? Dat is het verbond. Als Noach naar buiten stapt met zijn gezin en de ark vol dieren leegstroomt sluit God een verbond. Hij geeft als teken daarvan de regenboog. Sinsdien is deze regenboog het symbool van hoop. Het is in ons land de meest gebruikte naam voor een christelijke basisschool: De Regenboog.

Als een gelovige Jood vandaag de dag een regenboog ziet onderbreekt hij zijn programma, staat hij stil en spreekt hij een zegenspreuk uit: ‘Gezegend Gij, HERE onze God, Koning der wereld, die denkt aan het verbond en die trouw is aan Zijn verbond en die Zijn woord gestand doet.’ Zo’n zegenspreuk zegt een Jood ook bij het brood op tafel. En als de wijn wordt geschonken. Bij het horen van de donder, als hij de zee ziet. Als hij geraakt wordt door een prachtig of wijs mens. Bij de eerste bloesem aan een fruitboom. Bij de geboorte van een kindje. Dan staat hij daar even bij stil en spreekt zijn verwondering uit. Want de dingen hebben een geheim. Ons leven wordt gedragen door een trouwe bondgenoot we leven binnen een bondgenootschap tussen hemel en aarde.

Ik las van de week over iemand die als hij de regenboog ziet altijd zijn kinderen trakteert. Dan is het feest. Dan vieren we het goede leven dat we van God ontvangen. De regenboog is een sacrament. Een teken van de hechte en onbreekbare relatie tussen een trouwe God en zijn mensen op aarde. En niet alleen met de mensen trouwens!! Heb je er wel eens bij stil gestaan dat er in de ark maar acht mensen verblijven en verder een enorme hoeveelheid aan dieren. Die voor de Heer kennelijk net zoveel waarde hebben. En dat als God een verbond sluit dan doet hij dat nadrukkelijk niet alleen met mensen maar nadrukkelijk ook met alle levende wezens: met vogels, vee en wilde dieren met alles wat uit de ark gekomen is, alle dieren op de aarde. (vers 10) Het verbond sluit ook nadrukkelijk ook met de aarde zelf. In vers 13 zegt God: ik plaats mijn boog in de wolken. Die zal het teken zijn van het verbond tussen mij en de aarde.

Gods reddingsplan omvat hier dus zijn hele schepping. En sindsdien is dat ook altijd wat God voor ogen heeft. Als God uiteindelijk zijn zoon zendt komt hij niet alleen voor de mensen, maar geeft hij zijn leven voor de hele schepping. In Kolossenzen 1, 19-20 lezen we over Jezus: want het heeft de Vader behaagd dat in Hem heel de volheid wonen zou, en dat Hij door Hem alle dingen met Zichzelf verzoenen zou, door vrede te maken door het bloed van Zijn kruis, ja door Hem, zowel de dingen die op de aarde zijn als de dingen die in de hemelen zijn.

God is uit op volledig herstel van alles wat door de zonde is aangetast in de driehoek tussen God, mensen en de schepping. En van deze vrede, deze shalom is deze regenboog een sprekend teken. We zeggen steeds regenboog, maar er staat eigenlijk gewoon boog. Je kunt daarbij denken aan een strijdboog. Die in het oude oosten de macht en kracht van de eigenaar verbeeldt. Men zag in het oosters denken bliksemschichten als pijlen die door de goden met hun boog werden afgeschoren. Dat God zijn boog nu terzijde legt in de wolken ophangt, is een vredesteken. Een teken van verzoening. God is ons en deze schepping niet vijandig gezind. Hij legt zijn strijdboog af, en sluit met ons een verbond van vrede.

Je kunt deze boog ook zien als een teken van verantwoordelijkheid. Er zijn afbeeldingen te vinden uit de oudheid waarbij de god zijn boog overhandigt aan de overwinnaars uit een strijd. En met het overhandigen van die boog, werd ook een deel van de macht doorgegeven. Als God zijn macht in de wolken stelt dan geeft dat aan dat God zijn macht wil delen. De wolken, het wolkendek, is de ruimte tussen hemel en aarde, en zo laat God zien dat de macht over de aarde geen zaak is van de hemel alleen. God zoekt partners, bondgenoten met wie hij samen het goede leven kan realiseren. Dat symboliseert de boog dus ook.

De boog in de wolken visualiseert de vraag: mens waar ben je? Waar sta je? En het verhaal over de vloed en de ark. Laat zien welke manier van leven toekomst heeft. Niet dat grenzeloze, niet dat barbaarse. Niet dat op jezelf gerichte van voor de vloed. Dat leidt tot niks en gaat ten onder. Toekomst is er voor iemand als Noach. Hij wordt een rechtvaardige genoemd. Dat is iemand die van zichzelf weet wat hij doet. Dat je niet duikt, niet wegkijkt van je verantwoordelijkheid. je bent bereid onder ogen te zien wat je doet en wat de gevolgen zijn van je handelingen. En als je fouten maakt, bereid bent die fouten te herstellen.

God sluit een verbond. En zoekt dus verbondstypes. Die zich verbonden weten met het geheel. En vanuit die verbondenheid denken en leven. God laat bijvoorbeeld ruimte na de vloed om dieren te slachten en te eten. Maar zegt er nadrukkelijk bij dat het bloed van het dier heilig is. Als je vlees eet, bedenk dan dat er voor jou een dier dood is gegaan, zijn leven is afgenomen. Sta daar dan bij stil. Doe dat niet gedachteloos

Niemand van ons heeft schone handen. Alleen al door deel uit te maken van de systemen waarbinnen we leven leggen we lasten op anderen, op dieren, op de schepping. Verbondsmensen voelen het ongemak daarvan. Zetten waar het kan stappen naar bewuster gedrag. Eerlijkere keuzes. Lichter leven. En blijven uitzien naar de definitieve realisering van het verbond in Gods nieuwe wereld.

In de christelijke traditie wordt het verhaal van Noach de vloed, de ark en de regenboog verbonden aan de doop. Veel doopvonten in kerken zijn daarom ook achthoekig. Als verwijzing naar de acht leden van de familie Noach. Wie gedoopt wordt gaat net als Noach door het water. Wordt daaruit gered, komt boven en mag leven onder de regenboog. In vrede en in verantwoordelijkheid. In verbondenheid met alles wat leeft

Het is al bij al een realistisch verhaal. Dat van Noach, de vloed, de ark en de regenboog. De mens blijkt na de vloed geen haar beter te zijn. In mijzelf en om mij heen is er altijd de neiging om dat goede aan te tasten, te verpesten. Door altijd maar weer voor mijzelf te kiezen, voor mijn belangen, mijn comfort, mijn standards. En desondanks besluit God met ons dwarse, koppige, op zichzelf gerichte schepsels te blijven werken aan shalom, aan leven in verbondenheid. Wat er ook gebeurt en hoe zeer ik mezelf ook tegenval. Er welft zich altijd weer een regenboog boven ons. Die me herinnert aan de God van het verbond

De regenboog verbindt tegenstellingen. Water is in de Bijbel symbool. Voor dood, zonde, chaos. Licht staat voor God. In hem is geen duisternis. En de regenboog verschijnt nu juist op het breukvlak van zonlicht en waternevel. De regenboog doet ons denken aan de man die op dat breukvlak gaat staan. De verbindingen herstelt waar ze kapot gingen. Waar wij het vaak laten schieten en afweten is hij in onze plaats de verbondspartner geworden. Gaf zijn leven en zei: dit is het nieuwe verbond in mijn bloed. Hij schrijft dat nieuwe verbond in onze harten door zijn Geest en vormt ons tot mensen van het verbond. Tot nieuwe Noachs.

Iemand had eens een ronde houten puzzelbol. Het bestond uit veelvormige stukken die op de een of andere manier in elkaar zouden moeten kunnen passen. De man kreeg de bol maar niet in elkaar. Tot hij het sleutelstuk ontdekte. Het had de vorm van een kruis. En dat kruisvormige stuk was de basis en alle andere stukken konden op dat kruis worden opgebouwd. En zo werd de bol weer compleet en heel. Opgebouwd rond dat ene stuk. Gedragen en bij elkaar gehouden door dat ene sleutelstuk in de vorm van het kruis. Wat of wie deze wereld in stand houdt is het verbond. En dat verbond heeft een gezicht gekregen. De man aan het kruis die ons allen en deze schepping draagt. Vandaag eren we hem met een nieuwe naam: Regenboogman.

Gespreksvragen:

1. Bekijk samen het filmpje over het verbond. Was er iets nieuw vooe je? Roept het vragen bij je op?
2. Kies uit deze preek een passage die voor jou de boodschap is. Leg uit waarom je juist deze passage kiest.
3. Wat geeft iemand de moed om opnieuw te beginnen als hij het ergste heeft meegemaakt? Waar heb jijzelf iets van het ergste gezien of meegemaakt? Hoe is het je gelukt om daarna verder te gaan?
4. Is het verbond iets belangrijks in jouw geloof? Waarom wel/niet?
5. De praktische challenge van deze week luidt als volgt: Er zijn allerlei sites die je helpen te leven met eerbied van mens en milieu. Kijk eens op www.milieucentraal.nl op www.eerlijkegeldwijzer.nl of www.webwijzer.nl/duurzaam/eerlijke-kleding en check hoe duurzaam jouw favoriete merken
   zijn.
6. Bespreek de volgende passage: God sluit een verbond. En zoekt dus verbondstypes. Die zich verbonden weten met het geheel. En vanuit die verbondenheid denken en leven. God laat bijvoorbeeld ruimte na de vloed om dieren te slachten en te eten. Maar zegt er nadrukkelijk bij dat het bloed van het dier heilig is. Als je vlees eet, bedenk dan dat er voor jou een dier dood is gegaan, zijn leven is afgenomen. Sta daar dan bij stil. Doe dat niet gedachteloos. Niemand van ons heeft schone handen. Alleen al door deel uit te maken van de systemen waarbinnen we leven leggen we lasten op anderen, op dieren, op de schepping. Verbondsmensen voelen het ongemak daarvan. Zetten waar het kan stappen naar bewuster gedrag. Eerlijkere keuzes. Lichter leven. En blijven uitzien naar de definitieve realisering van het verbond in Gods nieuwe wereld.